Rome-reizen zijn er in maten en soorten. In de Middeleeuwen trokken vele pelgrims naar Rome om daar op zoek te gaan naar de heilige plaatsen in de stad en met een bezoek aan 7 kerken een aflaat voor hun zonden te verwerven. Daarvoor is in de plaats gekomen de moderne hoogtepuntenreis. Alle Romeinse topattracties in een week.

In dit geval is er echter sprake van een reis met een specifiek thema: machtsvertoon in Rome. We reizen naar Rome om op zoek te gaan naar de verbeelding van macht, te beginnen bij de klassieke Romeinen, maar ook bij de middeleeuwse en vroegmoderne pausen en bij de stichters van Rome als hoofdstad van Italië en tijdens het fascisme. Dat wil dus zeggen dat niet alle toeristische hoogtepunten van Rome aan de orde zullen komen, maar alleen die onderdelen die in verband staan met de uitoefening van macht.

Gidsen
De reis wordt geleid door twee bevlogen historici: Fik Meijer, emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en de auteur van een reeks goed toegankelijke boeken over de Romeinse geschiedenis, en Herman Beliën, universitair docent aan dezelfde universiteit, en actief in excursies naar historische steden.

1. Romeinse keizers – Fik Meijer

In dit college laat Fik Meijer zien hoe de machtsstrijd in de late republiek zich ontwikkelde, hoe het mogelijk was dat keizer Augustus kon beweren dat hij de republiek had hersteld, welke machtsinstrumenten keizers hadden en welke factoren er verantwoordelijk voor waren dat de macht van de keizers taande.

2. Opvolgers van Romeinse keizers – Herman Beliën

Het klassieke Rome bleef een inspiratiebron voor vele opvolgers. In het college laat Herman Beliën een aantal van deze relaties tussen heden en verleden zien.

1. Introductiewandeling:

Ara Pacis (Fik Meijer) & Piazza Augusto Imperatore (Herman Beliën)

De Ara Pacis, het vredesaltaar, en het daar tegenover gelegen Mausoleum van Augustus vertellen ons het één en ander over de eerste keizer. De figuren op de wanden van de Ara Pacis laten mooi zien hoe Augustus het heden en het verre verleden met elkaar verbond. Vervolgens kijken we naar de manier waarop Mussolini c.s. de nalatenschap van de eerste Romeinse keizer hebben gebruikt om hun eigen regime voor te stellen als een directe erfgenaam van dat van Augustus.

2. Machtscentra van Rome – Fik Meijer

Het machtscentrum van het klassieke Rome was het Forum Romanum. We zien de monumenten uit verschillende tijden die een soort dwarsdoorsnede van de Romeinse geschiedenis geven. Daarna bezoeken we de Palatijn, de heuvel waarop de keizers hun paleizen bouwden. We bezoeken het sobere huis van Augustus en het luxueuze paleis van Domitianus. Daarna lopen we langs de verschillende keizerfora en brengen een uitgebreid bezoek aan het Forum van keizer Trajanus met de daarbij behorende markten.

3. Laat-Romeinse keizers: Caracalla en Maxentius – Fik Meijer     

Rome kende vele thermen. De grootste werden het Romeinse volk aangeboden door de keizers. De best bewaarde is het enorme thermencomplex van Caracalla, waar goed zichtbaar is hoe meer dan 2000 mensen hier konden baden en zich verpozen. Daarna gaan we naar het paleis en de renbaan van Maxentius aan de Via Appia, waar we inzicht krijgen in het populairste volksvermaak van Rome.

4. De keizersmacht tentoongesteld – Fik Meijer

Niet alleen op straat komen we de Romeinse keizers tegen, maar ook in de talloze Romeinse musea ontmoeten we hen. Daar bekijken we welke boodschappen over de keizerlijke macht de beelden bevatten.

5. De Paus en de commune – Herman Beliën

In de vroege Middeleeuwen neemt de paus de macht in Rome in handen. Eén van de mythen die daarover worden verteld, is het beste te bezichtigen in de Silvesterkapel. Het verhaal van de machtsverdeling in de Middeleeuwen is echter ingewikkelder. De paus moest voortdurend rekening houden met concurrenten. Na 1100 komt ook in Rome een commune op, die ook een aandeel in de macht claimt. Dit verhaal laat zich het beste vertellen op het Capitool.

6. De Paus en zijn familie – Herman Beliën

In de 16de en 17de eeuw is de paus de onomstreden machthebber in Rome. Hij maakt vaak gebruik van een “nipote”, een familielid dat tot taak krijgt om de wereldlijke zaken, onder andere die van zijn eigen familie, te behartigen. Als voorbeeld kijken we naar de ingrepen in de stad van Paulus V die uit de familie Borghese stamde.

7. Rome, hoofdstad van een nieuw land - Herman Beliën

Met de totstandkoming van de Italiaanse eenheid, op 20 september 1870 werd Rome de plaats waar de ministeries moesten worden gevestigd, ambtenaren ondergebracht en waar met monumenten en standbeelden moest worden duidelijk gemaakt dat er een trotse nieuwe natie was ontstaan. We zullen deze verandering bekijken tijdens een wandeling vanaf Stazione Termini naar het Nationaal monument.

8. Mussolini: de Via del Impero en het Foro Italico – Herman Beliën

Met Mussolini aan het bewind verandert er veel, maar er blijft ook veel hetzelfde. Voor hem moest Rome enerzijds een moderne stad worden met brede nieuwe wegen, maar anderzijds moesten de resterende monumenten van vooral de oudheid worden vrij gelegd om de moderne fascistische Italiaan te inspireren tot grote daden. Dit programma komt aan de orde tijdens een wandeling over de Via dei Fori Imperiali  en in de buurt van het Olympisch Stadion van Rome.

9. Dagtrip

Ook buiten Rome lieten de heersers van de stad hun sporen na. Tijdens een dagtocht per bus doen we Palestrina en Tivoli aan. In het eerste plaatsje bezichtigen we het enorme complex dat Sulla hier liet bouwen voor de godin Fortuna Primigenia en dat de Barberini’s in de 17de eeuw gebruikten als basis voor hun palazzo. In Tivoli bezoeken we de Villa Adriana, die is gebouwd in opdracht van keizer Hadrianus en de Villa d'Este, een schepping van de 16de-eeuwse kardinaal Ippolite d’Este.